W Polsce możliwe jest dziedziczenie na podstawie ustawy lub testamentu. Na sporządzenie testamentu nadal decyduje się niewiele osób. Jest to około 10% wszystkich spraw spadkowych. Wynika przede wszystkim z niewiedzy. Może to też oczywiście świadczyć o tym, że zmarły akceptował obowiązujące przepisy i zasady dziedziczenia.

Warto wiedzieć, że testament ma pierwszeństwo nad postanowieniami wynikającymi z ustawy. Testament można spisać nawet odręcznie. Taki dokument jest jednak ważny jedynie wtedy, gdy dzieli majątek pomiędzy spadkobiercami po równo. Jeśli więc zależy nam na tym, aby konkretne osoby dostały w spadku konkretne składniki majątku, musimy spisać testament u notariusza.

Dziedziczenie ustawowe, czyli na podstawie obowiązujących zasad dziedziczenia, to aż 90% wszystkich spraw spadkowych. Kolejność dziedziczenia jest opisana w kodeksie cywilnym.

Dziedziczenie w Polsce następuje według określonej kolejności:

Dziedziczenie w każdej kolejnej grupie jest możliwe, jeżeli w poprzedniej nie znaleziono osoby uprawnionej lub jeśli odrzuciła ona spadek.

Osoby, które żyją w związku partnerskim, mimo iż prowadzą wspólnie gospodarstwo domowe i gromadzą wspólny majątek, według polskiego prawa spadkowego są dla siebie obce. Oznacza to, że nie dziedziczą po sobie na podstawie ustawy. W takiej sytuacji konieczne jest sporządzenie testamentu. Jeśli tego nie zrobią, prawo do spadku nabędzie najbliższa rodzina, a w razie jej braku — gmina lub Skarb Państwa. Dzieci ze związków nieformalnych oczywiście nie muszą obawiać się, że w razie śmierci rodzica nic nie dostaną — udowodnienie relacji i pokrewieństwa jest w tym przypadku bardzo proste.

Nabywanie prawa do spadku to dość długi proces, dlatego odpowiednie kroki należy przedsięwziąć jak najwcześniej. Najlepiej zwrócić się do kancelarii prawnej specjalizującej się w prawie spadkowym, której pracownicy poinstruują nas co do następujących po sobie działań.

Należy przy tym pamiętać, że spadek po rodzicach czy innych krewnych wcale nie musi oznaczać korzyści materialnych, a wręcz przeciwnie – konieczność spłaty zobowiązań finansowych. W skład spadku wchodzą bowiem nie tylko aktywa, czyli składniki powiększające jego wartość, ale także zobowiązania, czyli wszelkie elementy, które ją zaniżają. Oznacza to zatem dziedziczenie długów.

Spadkobierca może zadecydować więc nie tylko o przyjęciu, ale także o odrzuceniu spadku. Dzieje się tak głównie w przypadku, gdy zmarły miał liczne zobowiązania finansowe. Dziedziczenie długów po rodzicach lub innych krewnych to niestety częsta sytuacja, która może mieć ogromny wpływ na naszą sytuację finansową w przyszłości.

Jeżeli chcesz przyjąć spadek, możesz to zrobić albo w całości, albo z dobrodziejstwem inwentarza. Ta druga opcja oznacza, że jeśli dojdzie do dziedziczenia długów, np. kredytu hipotecznego, to jesteś zobowiązany zapłacić tylko taką ich część, jaka odpowiada wartości odziedziczonych aktywów. Wydaje się to najbezpieczniejszym rozwiązaniem, ponadto często rekomendowanym przez radców prawnych.

W sytuacji, w której dostajesz informację o spadku, jednak nie złożysz wniosku o jego przyjęcie lub odrzucenie w ciągu 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy, wtedy otrzymasz go właśnie z dobrodziejstwem inwentarza.

Po otrzymaniu informacji o spadku należy formalnie potwierdzić prawo do jego nabycia. Możesz to zrobić albo na drodze sądowej, albo z pomocą notariusza. Pierwszy ze sposobów wymaga złożenia do sądu (właściwego dla swojego miejsca pobytu) wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Należy dołączyć do niego wymagane dane, m.in. dotyczące spadkodawcy. Na tej podstawie sąd może stwierdzić nabycie spadku, co zawrze w swoim postanowieniu. Kiedy postanowienie się uprawomocni, staje się oficjalnym potwierdzeniem uzyskania praw do spadku.

Alternatywną metodą jest sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przed notariuszem. W tym przypadku wymagane jest, aby na spotkaniu z notariuszem zjawiły się wszystkie osoby, które najprawdopodobniej są spadkobiercami oraz by były one zgodne co do nabycia spadku w taki sposób. To zdecydowanie szybsza droga do potwierdzenia spadku niż postępowanie sądowe, ale przy tym droższa. Co istotne, koszty takiej procedury są ustalane indywidualnie.

Kiedy nabędziesz prawo do spadku po rodzicach, małżonku, dzieciach, wnukach, prawnukach, dziadkach, pasierbach, ojczymie lub macosze, nie płacisz podatku, jednak musisz zgłosić fakt dziedziczenia do urzędu skarbowego właściwego dla miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy (np. nieruchomość). Masz na to 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia sądu lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Po przekroczeniu tego terminu będziesz zobowiązany do opłacenia podatku od spadku po rodzicach lub innych bliskich osobach. Urząd skarbowy spadek po rodzicach itd. opodatkuje wtedy, bazując na wartości przekraczającej sumę wolną od podatku.

W przypadku dziedziczenia po innych osobach wyróżniamy dwie grupy podatkowe, a w nich dwa progi kwot zwolnionych od podatku. Jest to 7 276 zł w przypadku zstępnych rodzeństwa, rodzeństwa rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwa małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych oraz 4 902 zł — dla pozostałych osób.

W sytuacji, w której dziedziczenie po rodzicu lub innej osobie dotyczy nieruchomości, należy ujawnić w księgach wieczystych zmianę właściciela tejże nieruchomości. Aby tak się stało, należy złożyć do Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego wniosek o wpis prawa własności.

Trzeba mieć na uwadze, że zgłoszenie tej zmiany i dodanie wpisu do księgi wieczystej jest obowiązkowe. Jeśli tego nie zrobisz, osoby trzecie mogą wnioskować o odszkodowanie, jeśli doznały jakichkolwiek szkód wskutek nieujawnienia właściciela w księdze wieczystej. Ponadto narażasz się na karę grzywny w wysokości nawet do 10 tys. zł*.

Temat spadku i dziedziczenia jest skomplikowany, a kwestie prawne są pełne niuansów. Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na często zadawane pytania dotyczące nabywania spadku

Jeśli rodzice nie zostawili po sobie testamentu, w takim przypadku najczęściej dziedziczą dzieci lub ich zstępni, czyli np. wnukowie spadkodawców. Pełne prawo do dziedziczenia ma też dziecko adoptowane. Nie dziedziczy ono z kolei po rodzicach biologicznych. Jeśli któreś ze stron nie mogą dojść do porozumienia, konieczne jest rozstrzygnięcie sporu na drodze sądowej.

Jeśli przed Tobą dziedziczenie po rodzicu (lub innym członku rodziny itd.), musisz pamiętać o tym czterech terminach. Masz:

Prawo do zachowku może zaistnieć m.in. wtedy, gdy nie jesteś wpisany do testamentu lub teoretycznie masz prawo do spadku, jednak go nie otrzymałeś (spadkodawca rozdysponował swój majątek za życia lub zapisał wszystko na inne osoby. W takiej sytuacji możesz pozwać o zachowek osoby z kręgu spadkobierców.

Jeżeli zaś chcesz zakwestionować testament, masz na to 3 lata od momentu, w którym dowiedziałeś się o przyczynie nieważności testamentu. Termin ten nie może jednak przekroczyć 10 lat od daty śmierci.

Czy żona dziedziczy spadek po rodzicach męża? Jeśli nie została zapisana w testamencie jako spadkobierczyni, to nie. Nie należy bowiem do kręgu spadkobierców ustawowych.

Rozdzielność majątkowa nie wpływa na kwestię dziedziczenia, ponieważ jest ono uwarunkowane przez przepisy prawa. Żona dziedziczy więc po mężu i odwrotnie, a wspólność bądź rozdzielność majątkowa nie ma tu znaczenia.

Rozdzielność majątkowa a spadek po rodzicach – co z kolei w takim przypadku? Według prawa spadek wchodzi do majątku osobistego spadkobiercy. Stanowi zatem wyłączną własność każdego z małżonków z osobna.

*Artykuł przedstawia stan prawny na rok 2024.