Bogactwo liturgii pogrzebowej w Kościele prawosławnym przejawia się np. w aż pięciu rodzajach obrzędów pogrzebowych. W zależności od tego, czy zmarły był osobą świecką, duchowną czy dzieckiem, ceremonia wygląda nieco inaczej. Istnieją także specjalne zasady dotyczące pogrzebów w okresie tzw. Oktawy Wielkanocnej.

Cały obrzęd pogrzebowy zaczyna się już w czasie tzw. odejścia z tego świata, kiedy to nad umierającym, w jego imieniu odczytywany jest specjalny ryt modlitewny „Kanon modlitewny do Pana naszego Jezusa Chrystusa i Najświętszej Bogarodzicy Matki Pana, odmawiany przy rozłączeniu duszy i ciała każdego prawosławnego”. 

Po śmierci rodzina czuwa przy zmarłym przez trzy doby. Według tradycji prawosławnej od momentu śmierci aż do rozpoczęcia pogrzebu, podczas wszystkich przygotowań, nawet w nocy, ma być nieustannie odmawiana modlitwa za duszę zmarłego. Przy ciele zmarłego sprawowana jest tak zwana panichida (czyli krótkie nabożeństwo za zmarłego). Nad osobą świecką, mnichem i diakonem czytany jest Psałterz, a nad biskupem i kapłanem tekst Ewangelii.

Odpowiednie przygotowanie ciała zmarłego, również jest bardzo istotne. Zajmują się tym tylko osoby do tego upoważnione, dla przykładu ciało zmarłego mnicha może przygotowywać tylko mnich.

W tradycji prawosławnej ciało zmarłego, określane w księgach liturgicznych jako relikwie, jest omywane gąbką nawilżoną ciepłą wodą. Podczas tego rytuału nakreśla się znak krzyża na czole, piersiach, dłoniach, kolanach i stopach. Jeśli zmarły był duchownym, ciało dodatkowo namaszcza się olejem. Po zakończeniu obmywania następuje ubieranie – zawsze w nowe ubrania, których rodzaj zależy od pozycji zmarłego w Kościele.

Osoby świeckie ubiera się w codzienne ubrania – mężczyzn w bieliznę, spodnie, koszulę, marynarkę i buty, a kobiety w bieliznę, suknię, chustkę i buty. Po złożeniu w trumnie ciało zmarłego przykrywa się białym lnianym płótnem, zwanym savan, które symbolizuje szatę chrzcielną. W dłonie wkłada się ikonę Zbawiciela oraz świecę woskową, a na czole umieszcza się wieńczyk – specjalny pasek papieru z nadrukowanym wizerunkiem Chrystusa, Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela.

Kapłana najpierw ubiera się w zwykłe świeckie ubrania (z wyjątkiem marynarki), a dopiero potem w pełne szaty kapłańskie. Mnichom wkłada się do rąk ikonę Zbawiciela, natomiast biskupom i kapłanom – krzyż oraz Ewangelię.

Ten rytuał nawiązuje bezpośrednio do pogrzebu Chrystusa – Jego ciało po zdjęciu z krzyża zostało obmyte i owinięte w całun pogrzebowy.

Tuż przed złożeniem ciała w trumnie kapłan kropi jej wnętrze wodą święconą, a następnie błogosławi zmarłego.

Przygotowane do pogrzebu ciało przenosi się do cerkwi w uroczystej procesji, prowadzonej przez kapłana. Przed nim niesione są krzyż i chorągwie. Po odprowadzeniu do cerkwi zmarłego ustawia się nogami w stronę ikonostasu, a następnie rozpoczyna się Boska Liturgia. Jej kluczowym elementem jest modlitwa o odpuszczenie grzechów, której tekst po odczytaniu kapłan wkłada do trumny na ciało zmarłego.

Podczas nabożeństwa rodzina powinna przystąpić do spowiedzi i Eucharystii. Na zakończenie Liturgii następuje otpiewanije – ostatnie pożegnanie zmarłego przez najbliższych i pozostałych uczestników ceremonii.

Po zakończonym nabożeństwie trumna z ciałem zmarłego przenoszona jest z cerkwi na miejsce pochówku. Podczas ostatniej drogi zmarłego chór i kapłan śpiewają nieustannie: Święty Boże, Święty Mocny, Święty Nieśmiertelny zmiłuj się nad nami.

Przed złożeniem trumny do grobu kapłan kropi mogiłę wodą święconą i odmawia krótką modlitwę. Po pogrzebie rodzina ustala z duchownym terminy dwóch kolejnych nabożeństw za duszę zmarłego. W prawosławiu są łącznie cztery dni upamiętnienia zmarłego, a są to: dzień pogrzebu, 9 dzień po śmierci, 40 dzień po śmierci i w rocznicę śmierci.

Pogrzeby odprawiane w czasie tzw. Oktawy Wielkanocnej, czyli w okresie ośmiu dni między Niedzielą Wielkanocną a Niedzielą Miłosierdzia Bożego różnią się nieco od tych, wypadających w inne dni roku. W tym czasie wszystkie czytane teksty liturgiczne zamienia się na te o Zmartwychwstaniu, duchowni ubierają szaty w kolorze białym, a ponadto wszyscy członkowie Kościoła (nawet duchowni i biskupi) są chowani według tego samego obrzędu.

W przypadku śmierci dziecka do lat 7 wszystkie czynności związane z pogrzebem są uproszczone i krótsze. Podczas ceremonii duchowny nie koncentruje się na grzechach zmarłego, lecz na pocieszeniu bliskich i podkreśleniu niewinności dziecka. W prawosławiu nie przewidziano rytuału pogrzebowego dla dzieci zmarłych podczas porodu ani tych, które nie zdążyły zostać ochrzczone. Jednak w 1908 roku Synod Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego postanowił, że mogą one być chowane w taki sam sposób jak dzieci ochrzczone. 

Kremacja w prawosławiu jest niedopuszczalna. Ciało powinno zostać zachowane w całości ze względu na wiarę w jego Zmartwychwstanie. W prawosławnej tradycji wierzy się, że ciało złożone w ziemi jest jak ziarno – gotowe, by odrodzić się w przyszłym życiu. Wierni mogą się ubiegać o pozwolenie na kremację bezpośrednio u kapłana, jednak zazwyczaj nie jest ona ich pierwszym wyborem, ponieważ uznawana jest za zniewagę ciała zmarłego. Po ten rodzaj pochówku sięga się raczej jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych (np. gdy ciało musi być sprowadzane zza granicy). Wtedy wszystkie obrzędy religijne dzieją się przed spopieleniem ciała.

W tym odłamie chrześcijaństwa nie dopuszcza się ekshumacji ciał zmarłych. Niedozwalone jest w żadnym przypadku naruszanie szczątków zmarłych, które zostały już raz złożone do grobu. Według prawosławia powinny pozostawać w grobie aż do Sądu Ostatecznego.

Prawosławny pogrzeb to ceremonia pełna symboliki, w której modlitwa i rytuały towarzyszą zmarłemu w drodze do życia wiecznego. To także moment refleksji dla bliskich, którzy przez kolejne dni i lata pamiętają o duszy zmarłego w specjalnych nabożeństwach. Choć wiele elementów tego obrzędu różni się od tradycji katolickiej, łączy je jedno – głęboka wiara we zmartwychwstanie.

Cześć, tu Agnes Tołoczmańska. Witam Cię w mojej przestrzeni edukowania w temacie śmierci i oswajania z nią na łamach serwisu Świętej Pamięci. Jeśli pierwszy raz trafiasz na moje treści, to możemy się bliżej poznać na Instagramie lub Facebooku.

Spodobał ci się nasz artykuł? Zachęcamy do wsparcia naszej działalności symboliczną wpłatą, dzięki której będziemy tworzyć więcej edukacyjnych treści. Dziękujemy! https://buycoffee.to/swietej-pamieci