Testament to akt ostatniej woli, w której testator – czyli osoba spisująca oświadczenie – dysponuje swoim majątkiem na wypadek śmierci. Ma osobisty charakter, co oznacza, że nie może go sporządzić żaden przedstawiciel czy członek rodziny. Jeśli nie zrobi tego sam testator, testament nie będzie miał żadnej mocy prawnej. To dokument, którego forma jest dokładnie określona przez polskie prawo spadkowe. Wszelkie odstępstwa od tych zasad będą skutkować jego nieważnością.

Jeśli osoba zmarła nie pozostawiła po sobie testamentu, wtedy dziedziczenie odbywa się według zapisów prawa spadkowego, czyli według określonej kolejności:

Więcej o prawie spadkowym w Polsce dowiesz się z tego artykułu na Świętej Pamięci.

Aby sporządzić testament, potrzebna jest jedynie zdolność do czynności prawnych – nie może być to więc osoba niepełnoletnia ani ubezwłasnowolniona.

Ponadto spadkodawca:

Zastanawiasz się, jak sporządzić testament, aby był on zgodny z prawem? Masz dwie podstawowe możliwości. Możesz albo napisać go samodzielnie, albo udać się do notariusza.

W tym przypadku wymagane jest (mówi o tym artykuł 945 § 1 kodeksu cywilnego), aby został on spisany odręcznie w całości, następnie podpisany (pełnym imieniem i nazwiskiem, czytelnie) przez osobę sporządzającą testament oraz opatrzony datą. Co istotne, testamentu nie można napisać na komputerze, a następnie wydrukować – podrobienie takiego dokumentu jest bowiem zbyt łatwe.

Taki podstawowy wzór testamentu sprawdzi się przede wszystkim w nieskomplikowanych przypadkach, w których zależy nam po prostu na ustaleniu spadkobierców:

Choć własnoręczne spisanie testamentu i to bez wychodzenia z domu jest zdecydowanie wygodniejsze, to testament u notariusza jest znacznie pewniejszą i bezpieczniejszą formą w kontekście dochodzenia praw przez spadkobierców. Po pierwsze, notariusz doradzi testatorowi, jakie zapisy najpełniej oddadzą jego oczekiwania oraz potrzeby. Po drugie, ryzyko, że dokument zaginie lub zostanie zniszczony, jest minimalne – co z kolei zdarza się w przypadku testamentów przechowywanych w domu. Jeśli dodatkowo zarejestrujemy testament w Notarialnym Rejestrze Testamentów (NORT), nie ma też obaw, że po śmierci dokument nie zostanie odnaleziony oraz ujawniony. Usługa jest całkowicie bezpłatna.

Sporządzenie testamentu u notariusza jest stosunkowo niedrogie. Zgodnie z treścią Obwieszczenia Ministra Sprawiedliwości z 3 stycznia 2018 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej maksymalne stawki wynoszą:

Alternatywą dla testamentu u notariusza jest oświadczenie spisane w urzędzie. Wygłaszamy go ustnie w obecności wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu, gminy bądź kierownika urzędu stanu cywilnego oraz dwóch świadków (którzy nie są beneficjentami testamentu). Następnie konieczne jest spisanie protokołu i podpisanie go przez wszystkie strony.

Jeśli spisanie testamentu według przedstawionych zasad nie jest możliwe, w wyjątkowych okolicznościach sporządza się testamenty szczególne. Jeżeli istnieje bezpośrednie zagrożenie śmiercią, można przygotować testament ustny. To oświadczenie złożone w obecności przynajmniej trzech świadków. Świadkami nie mogą być spadkobiercy testatora.

Polskie prawo dopuszcza również testamenty podróżne (sporządzone na polskim statku morskim lub powietrznym) oraz wojskowe (spisywane w czasie mobilizacji, wojny lub niewoli).

Obraz spopularyzowany przez media nie ma zbyt wiele wspólnego z tym, jak wygląda podział majątku według polskiego prawa spadkowego. W Polsce tzw. testamenty działowe, w ramach których można przyznać jednemu spadkobiercy dom, a kolejnemu kolekcję obrazów, w teorii nie obowiązują. Możliwe jest jedynie zapisanie całości lub części spadku. Przy tym spadek rozumiemy zarówno jako aktywna, czyli składniki, które powiększają jego wartość, jak i wszelkie zobowiązania finansowe oraz długi. Jeśli w oświadczeniu powołujemy spadkobierców do części spadku, sprawia to, że pozostałą jego część dziedziczą spadkobiercy ustawowi.

Zapis windykacyjny pozwala w pewnym stopniu „ominąć” ten przepis i przekazać spadkobiercom np. konkretne przedmioty. Aby miało to moc prawną, konieczne jest sporządzenie takiego testamentu u notariusza.

Przykład:

Zachowkiem nazywamy prawo do spadku gwarantowane najbliższym zmarłego, którzy jednak nie zostali wymienieni w testamencie. Zapisy związane z zachowkiem mają chronić członków rodziny przed niesprawiedliwością, choć jednocześnie pozwalają podważyć ostatnią wolę osoby spisującej testament.

Dochodzić prawa do zachowku mogą:

czyli osoby, które dziedziczyłyby majątek według ustawy, tzn. w sytuacji, gdyby nie sporządzono testamentu.

Zobowiązani do wypłaty zachowku są z kolei spadkobiercy testamentowi – wspólnie i w takim samym zakresie. Oczywiście uzyskanie prawa do spadku w ten sposób jest możliwe jedynie na drodze sądowej.

Osoby planujące sporządzenie testamentu często zastanawiają się, co zrobić, aby wykluczyć z dziedziczenia spadkobierców ustawowych, którym nie chcą przyznawać prawa do swojego majątku. Najlepiej skonsultować się ze specjalistą. Jak spisać testament bez prawa do zachowku? Szanse na pozbawienie konkretnych osób spadku są większe, jeśli dokument przygotujemy u notariusza — ekspert podpowie nam, jakie zapisy należy uwzględnić w akcie woli.

Jeśli spadkodawca spisuje testament własnoręcznie i chce wyłączyć daną osobę z grona spadkobierców, musi dać taką adnotację w oświadczeniu, obowiązkowo ze szczegółowym wyjaśnieniem (np. zerwanie kontaktów, uzależnienie tej osoby od hazardu itd.).

Przykład:

Kiedy testator umrze, osoba, która przechowuje testament, powinna złożyć go w sądzie lub powiadomić notariusza o śmierci spadkodawcy. Sąd lub notariusz otwiera i ogłasza testament w momencie, kiedy otrzyma oficjalne potwierdzenie śmierci, np. akt zgonu. Następnie należy zapoznać się z treścią dokumentu oraz zgłosić ewentualne zarzuty co do ważności i prawidłowości jego zapisów. Podważyć testament możemy w ciągu trzech lat od momentu, kiedy dowiedzieliśmy się o jego nieważności (i do 10 lat od otwarcia spadku) – może to być liczone np. od dnia, w którym dotarła do nas informacja o nieuwzględnieniu nas w gronie spadkobierców. Co do zasady może to zrobić każda osoba, która uważa, że ma prawo do dziedziczenia.

Jeżeli zaś nie chcemy przyjąć spadku (ponieważ wiemy, że zmarły był zadłużony itp.), możemy złożyć wniosek o jego odrzucenie – w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o powołaniu do spadku. Dokumenty składamy w sądzie lub u notariusza.

W świetle polskiego prawa to niemożliwe. Jedna osoba może sporządzić jeden testament – wspólne oświadczenie jest nieważne. Oznacza to, że np. małżonkowie czy partnerzy nie mogą sporządzić jednego dokumentu i po prostu się pod nim podpisać, nawet jeśli ich ustalenia są tożsame. Można jednak umieścić oświadczenia woli na jednej kartce, np. jeden pod drugim lub po obu stronach, każdy z nich oczywiście podpisany przez autora.

Jeśli dokument spisujemy własnoręcznie, materiał nie ma znaczenia – można użyć dowolnego, na którym da się pisać.

Jeśli testator spisał oświadczenie wtedy, gdy miał jeszcze zdolność prawną, jego testament zachowuje ważność.

Jeśli istnieją podejrzenia, że testament został sporządzony niezgodnie z obowiązującymi przepisami, został sfałszowany itd., oczywiście można go podważyć. Odbywa się to na drodze sądowej. Konieczne jest przedstawienie rzetelnych dowodów.

Testament nie ma „daty ważności”. Można go sporządzić zarówno całe lata, jak i tuż przed śmiercią.

Wystarczy, że sporządzimy jeden egzemplarz testamentu. W momencie, gdy nasi spadkobiercy będą wnioskować o stwierdzenie nabycia spadku, w sądzie złożą oryginał testamentu ręcznego (oraz 3 jego kserokopie) albo po prostu wypis z testamentu notarialnego.